U blizini srednjovekovnog utvrdjenog grada Žrnova (12–15. v eka) na vrhu Avale stanovnici okolnih sela podigli su 1922. godine kameni spomenik na mestu groba nepoznatog palog ratnika iz Prvog svetskog rata. Nakon nešto više od jedne decenije, po želji kralja Aleksandra I Karadjordjevića, a u skladu sa opštom akcijom podizanja spomenika Neznanom junaku u drugim zemljama saveznicama u tom ratu (od 1920. godine u Francuskoj, Engleskoj, Italiji, Belgiji, Kanadi, SAD), porušeni su ostaci grada Žrnova i na tom prostoru izgradjeno je monumentalno spomen-obeležje – mauzolej Neznanom junaku, najmonumentalniji javni spomenik na najvišoj koti Beograda. To je postalo simbolično mesto odavanja počasti svim palim ratnicima u ratovima 1912–1918. godine.
Ovo je arhitektonsko-skulptorsko remek-delo izvedeno prema nacrtima Ivana Meštrovića, izuzetno angažovanog skulptora u Kraljevini Jugoslaviji. Umetnik je izabran po snazi kojom je trebalo da deluje spomenik takvog značaja. U osmišljavanju programskog koncepta, pored Meštrovića, učestvovao je i prelomnu odluku u izboru projekta doneo sâm kralj Aleksandar. Neobradjeni blokovi granita, čvrstog sivkastocrnog kamena (gabro) iz državnog kamenoloma „Jablanica“, kod Mostara u dolini Neretve, dopremani su do železničke stanice u Ripnju kod Beograda. Odatle su uskim kolosekom dovoženi do vrha Avale, gde su izvodjeni završni radovi poliranja i glačanja. Izgradnja je počela 18. juna 1934. i trajala je pune četiri godine. Temelj i jezgro spomenika izgradjeni su od armiranog betona, a onda su na njega postavljani blokovi od plemenitog tamnog kamena. Na Vidovdan 1934. godine, kralj Aleksandar I Karadjordjević položio je povelju o podizanju memorijala u temelj spomenika, koji je potom osveštan. Pri vrhu sarkofaga uklesan je natpis: „ALEKSANDAR I KRALj JUGOSLAVIJE NEZNANOM JUNAKU“, a na suprotnoj strani godina završetka spomenika „MCMXXXVIII“ (1938).
Meštrović je pripremio dve varijante izgleda spomenika koji treba dostojanstveno da predstavi ideju slave i odavanja počasti. Da bi se iskazala takva ideja, izabrana je jednostavna forma, koja u sebi čuva tradiciju mauzoleja i drugih očuvanih spomenika još iz perioda rane antičke umetnosti. Konačno, u izvedbi nije odabrana forma hrama ili svetilišta, prema prvobitnoj zamisli, već monumentalni sarkofag (kameni kovčeg) kroz koji se prolazi – grobnica na petostepenom postamentu, simbolu petovekovnog ropstva Srbije pod Turcima. Tako se u ovom spomeniku memorijalnog i grobnog karaktera (mauzoleja) prožimaju oblici i značenja antičkog hrama i žrtvenika, ali i grobnice, a sarkofag ističe kontinuitet česte forme grobnog obeležja, naročito vladarskih ili značajnijih ličnosti, od vremena antike i tokom srednjeg veka. Kao uzor za ovaj spomenik naročito je poslužila ranoantička grobnica persijskog vladara Kira u staroj prestonici Pasargadu, u današnjem Iranu. U postamentu spomenika Neznanom junaku skrivena je kripta, podzemna prostorija, u kojoj se nalazi kovčeg sa posmrtnim ostacima nepoznatog ratnika. Do mauzoleja se stiže kaskadnim stepenišnim prilazima, kojima su postignute izuzetne vizure od podnožja ka vrhu spomenika. Kroz njega se prolazi po podužnoj osi sarkofaga, kroz dve kapije, naglašene udvojenim parovima monumentalnih karijatida (ženskih figura u ulozi stubova) koje su okrenute ka samom prolazu, čime je ukazano na važnost pravca kretanja posetioca. Karijatide visoke četiri metra, isklesane su iz jednog komada kamena od istog materijala kao i kameni blokovi spomenika. To su masivne skulpture na ulazu-kapiji, odevene u različitu narodnu odeću ukrašenu bogatim nakitom. U načinu obrade odeće sprovedena je moderna geometrijska stilizacija, dok su lica realistična, neka karakterisana, a neka neutralna. Monumentalne bosonoge čuvarice, dostojanstvenog i neemotivnog izraza i stava, smirene i ozbiljne, ali nestatične, stoje u kontrapostu (jednom nogom opušteno oslonjenom), sa rukama prislonjenim uz telo u različitim položajima. One su mladolike, u stvari, večno mlade žene, simboli majki svih palih rat nika koje upućuju na ideje večne, vanvremenske slave i ideju jugoslovenstva, ujedinjavanja svih nacionalnosti u Kraljevini Jugoslaviji, sa predstavama „Bosanke, Crnogorke, Dalmatinke, Hrvatice, Slovenke, Vojvodjanke, Srbijanke i Južnosrbijanke“. Meštrović je potpuno odgovorio zahtevima kralja Aleksandra, ostvarivši veličanstveno delo veoma skladnih proporcija, izuzetno precizne i vrhunske umetničke izrade koji izazivaju divljenje. Po izgradnji novog monumentalnog spomenika 1938. godine, posmrtni ostaci nepoznatog srpskog ratnika iz starog spomen obeležja, koje je potom porušeno, položeni su u novu kriptu. Ostaci drugih ratnika, koji su tu takodje bili sahranjeni, preneti su u kosturnicu kod crkve Ružice na prostoru Beogradske tvrdjave, dok su vojnički predmeti predati Vojnom muzeju u Beogradu. Spomenik Neznanom junaku je 1979. godine utvrdjen za spomenik kulture od izuzetnog značaja.
