Dana 13. decembra 1830. godine pročitan je hatišerif sa srpskom jeziku. Danas vam tim povodom donosimo priču o mestu na kome je hatišerif pročitan.
Datum usvajanja Prvog hatišerifa, početkom oktobra 1830. godine od strane sultana Mahmuda, predstavlja jedan od prelomnih momenata u srpskoj istoriji. Zajedno sa Drugim hatišerifom iz 1833. godine, označavaju završetak prve etape u borbi Srbije za nezavisnost. U svetlu pobede koju je ruska vojska izvojevala 1828/29. godine, Turska je morala da ispuni obaveze iz Akermanske konvencije (1826. god) i vrati Srbiji šest nahija koje joj je ranije oduzela. O daljim povlasticama pregovori su se vodili izmedju Porte sa jedne strane i ruskog poslanstva i srpske deputacije, sa druge strane. Nakon više meseci pregovora, izradjen je tekst hatišerifa, koji se sastojao iz 20 tačaka.
Sultan Mahmud je prihvatio sadržinu hatišerifa, pa je 12. decembra 1830. godine, na narodnom zboru na Tašmajdanu pročitan na turskom jeziku, a 13. decembra na srpskom jeziku u prisustvu „goleme mase sveta i odabarne gospode, starešina srpskih, knjaževskih činovnika“. Knez Miloš je predložio beogradskom veziru Husein paši da se čitanje hatišerifa obavi na Vračaru, gde je prostranije, a i blizu je Čupine humke, a ne na Kalemegdanu, kako je vezir smatrao. Želeo je da se tako bitan carski akt pročita na datum kada se proslavlja Sv. Andrej, u spomen na isti dan i godinu 1806, kada su osvojili Beograd od Turaka.
gravira 1856. godine
Zanimljivo je da prvi akt o zaštiti mesta na Tašmajdanu, na kom je pročitan hatišerif, datira već od 26. decembra 1830. godine. Naime, Petar Lazarević „beogradski varoški knez“, izveštava kneza Miloša, da je po zapovesti Miloševoj, ogradio humku na kojoj je čitan hatišerif. Iz ovog podatka se vidi kako je knez Miloš bio duboko svestan značenja toga dogadjaja, pa i zaštite samog mesta. Verovatno je on zbog toga, samo nekoliko godina kasnije 1835, izvršavajući testament Lazara Nanče, podigao prvobitnu crkvu Sv. Marka (tzv. Palilulska crkva) u neposrednoj blizini tog mesta.
Ni u jednom od sačuvanih pisanih izvora, nema preciznih podataka, jer u blizini humke nije bilo nijednog izgradjenog objekta, izuzev, nešto niže Batal džamije. Najpotpuniji opis tog dogadjaja dao je Milan Dj. Miličević u Spomenici I.M. Kolarca (1896. godine). Kako ovaj tekst opisuje, po naredbi kneza Miloš na polju, blizu Tašmajdana, nasuta je zemlja, visoka humka na koju je postavljena tribina, obavijena čohom crvene boje i zastrta šarenim ćilimovima. U drugom izvoru istog autora Crtice za raniju sliku srpske prestonice, navodi se da je ona u porti Paliluske crkve i da je na njenoj sredini točak vode.
snimak arhitekte Alekseja Vasiljeva iz 1934. godine
Vremenom se sve manje pominjalo ovo mesto. Treba imati u vidu da je sav prostor oko stare crkve Sv. Marka izmenjen. Izgradnjom nove, velike crkve Sv. Marka, teren je nivelisan 1934. godine. Zahvaljujući arh. Alekseju Vasiljevu, sačuvana je fotografija pomenute česme koja je bila podignuta na humci. Ona se danas čuva u Muzeju grada Beograda. Pored te fotografije, arhitekta je napravio i crtež na kome je ucrtao osnovu sadašnje crkve i označio mesto čitanja hatišerifa, koje se nalazi 5- 6 metara od severnog stepeništa crkve Sv. Marka.
Mesto čitanja hatišerifa iz 1830. godine je utvrdjeno za znamenito mesto 1968. godine.
U okviru budućih aktivnosti na uredjenju prostora oko hrama Svetog Marka, planira se reprezentativno uredjenje platoa, u okviru kojeg bi trebalo uz ostale planirane sadržaje, da bude realizovano primereno obeležavanje mesta stare crkve Svetog Marka i primereno obeležavanje mesta čitanja hatišerifa 1830. godine.
vašar kod stare Crkve sv. Marka
