Povodom 01. juna, Svetskog dana deteta, donosimo vam priču o počecima brige o ugroženoj deci i osnivanju Doma sirotne dece.
Po oslobodjenju prestonice 1807. godine, Praviteljstvujušći sovjet kao prva ustanička vlada obezbedjuje hranu, odeću i smeštaj turskoj deci koja su ostala bez roditelja, kao i njihovo dalje uključivanje u novonastale životne okolnosti. Tokom druge polovine 19. veka, posebno od 1876. godine i 1879. godine kada su u Beogradu osnovani Engleski zavod za srpsku siročad i Društvo za potpomaganje i vaspitanje sirotne i napuštene dece, pažnja države o brizi ugrožene dece, je sve veća. Zakonom o uredjenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja iz 1881. godine, predvidjeno je podizanje Sirotinjskog doma za boravak dece stradalih članova porodice u ratovima i elementarnim nepogodama.
Glavni ulaz / dr Nikola J. Petrović
U rešavanju ovog sve većeg društvenog problema, posebno mesto je imao dr Nikola J. Petrović, profesor Učiteljske škole u Kragujevcu. NJegova ideja o formiranju navedenog Društva, imaće dalekosežne rezultate otvaranjem specijaliziranih institucija, namenjenih napuštenoj deci i njihovom budućem obrazovanju.
Nakon mnogih molbi bez odgovora, Društvu je Beogradska opština ustupila na ograničen period godina prazan plac u današnjoj Ulici Svetozara Markovića br. 72. Neizgradjene livade na Zapadnom Vračaru gde se nalazio plac, svojim istaknutim položajem na uzvišenju, osunčanošću i čistim vazduhom, pružale su zdravu sredinu za podizanje ustanova medicinskog i sanitarnog karaktera, što je započeto realizacijom Vojne bolnice, nekoliko decenija pre.
Projekat za Dom sirotne dece izradio je Anton Haderer arhitekta iz Beča. Kamen temeljac nove zgrade, svečano je položio kralj Milan Obrenović, 18. maja 1887. godine. Izgradnja objekta – dobrovoljnim prilozima uglednih beogradjana, je imala tri faze. Za pet meseci je završen, kada pored dece prima prve pitomce, čiji se broj povećavao nakon rata sa Bugarskom. To je podrazumevalo i proširenje objekta. Nadzorni arhitekta druge faze završene 1889/90. godine bio je Dimitrije T. Leko, dok je poslednja izvedena 1892. godine po planovima inž. Grgura Milenkovića. Projektovana i izvedena zgrada Doma je mogla da primi 200 dece, već od njihove pete godine, koja bi u njemu ostajala sve do punoletsva. U njemu je bila organizovana osnovna škola, četkarska i korparska radionica što će biti osnov nastanku prve Zanatske škole u Srbiji.
Dogradnja bočnih krila objekta 1892. godine / Dom sirote dece prva decenija 20. veka
Po kompletnom završetku, imala je 37 odeljenja (spavaonice, trpezariju, učionice, biblioteku, radionice, magacin, kancelarije, stan za upravitelja…). Unutrašnje rešenje obe etaže je podrazumevalo postojanje vestibila iz kog se dugačkim hodnicima sa nizom prostorija svedog izgleda, dolazi do bočnih krila. U prizemlju, zidove vestibila su ukrašavale dve mermerne ploča sa urezanim imenima dobrotvora.
Zgrada je blago povučena u odnosu na uličnu regulaciju. Glavna fasada je duž Ulice Svetozara Markovića, gde je smešten svečani ulaz u Dom, nekada namenjen Upravi Društva i posetiocima. Na bočnim krilima zgrade se nalaze skromniji ulazi u vidu jednog stepenišnog kraka namenjenih deci, desno krilo dečacima / levo devojčicama.
Arhitektura ovog objekta je podredjena funkcionalnim potrebama i njegovoj utilitarnoj nameni, što je bio postulat u gradnji objekata zdravstvene namene razvijenijih zemalja. Na akademski komponovanoj fasadi u pravilnom ritmu su rasporedjeni veliki prozori, koji su omogućavali veće prisustvo dnevnog svetla unutar objekta. Iznad krovnog venca, kao centralni motiv je prelomljena atika u čijem se središtu prvobitno nalazio natpis Dom sirotne dece. Kasnije je, shodno novim političkim okolnostima preinačen u nov: Pod najvišom zaštitom njegovog kraljevskog visočanstva kralja Aleksandra I društvo za vaspitanje i zaštitu dece. Do danas nije očuvan.
Namena Doma se vremenom menjala. U prvim ratnim decenijama 20. veka prostorije Doma su korišćene kao bolnica za zbrinjavanje ranjenih srpskih boraca, u jednom momentu je služio i okupacionoj vojsci. Zbog velikog porasta broja ratne siročadi, država preuzima obavezu oko njihovog zbrinjavanja, reorganizuje institucije i pojedine smešta u zgradu Doma. Izbijanjem Drugog svetskog rata ustanova je zvanično prestala sa radom, a po njegovom završetku zgrada je ustupljena JN armji. Danas je Vojnomedicinski centar hitne pomoći.
Dom sirotne dece je utvrdjen za kulturno dobro 1987. godine.
