Kada kažemo spomenik kulture, ljudi često pomisle da je u pitanju javni spomenik. U nekom budućem postu ćemo objasniti šta su sve kulturna dobra i koja je razlika izmedju spomenika kulture i javnog spomenika, a danas donosimo priču o jednom javnom spomeniku koji je istovremeno i spomenik kulture. To je Spomenik Dositeju Obradoviću u Akademskom parku.
Dositej (Dimitrije) Obradović bio je srpski prosvetitelj i književnik, koji je u svojim mnogobrojnim spisima izložio prosvetiteljske ideje 18. veka, a najbitnija filozofska, pedagoška, društveno-politička, kulturna i prosvetna pitanja tadašnjeg vremena prilagodjavao je potrebama kulture i prosvete svog naroda.
Na vest o Prvom srpskom ustanku stupio je u vezu s Karadjordjem i došao u Srbiju 1807. godine da svojim znanjem pomogne ustrojstvu nove države. Delovao je kao diplomata, boreći se za srpske ustaničke oslobodilačke interese. Osnivač je Velike škole 1808. godine – potonjeg Univerziteta i Bogoslovije 1810. godine, a kao član Praviteljstvujuščeg sovjeta bio je prvi ministar prosvete u Srbiji. Preminuo je u Beogradu 1811. godine i sahranjen u porti Saborne crkve.
Spomenik je podignut zalaganjem Jovana Skerlića, najvećeg poštovaoca Dositeja Obradovića krajem 19. i početkom 20. veka, i Srpske književne zadruge. Ideja o podizanju spomenika javila se sredinom 19. veka, a ponovo je postala aktuelna 1909. godine, kada su pokrenute aktivnosti povodom obeležavanja stogodišnjice Dositejeve smrti 1911. Tim povodom, oformljen je Odbor za proslavu na čelu sa Stojanom Novakovićem i Jovanom Skerlićem, koji je, pored niza svečanosti, planirao da se u Beogradu podigne spomenik ovoj znamenitoj ličnosti. Poduhvat je podržala Beogradska opština, koja je prikupila deo finansijskih sredstava i raspisala konkurs za podizanje spomenika velikom srpskom prosvetitelju na kojem su pravo učešća imali svi jugoslovenski umetnici. Na konkurs se odazvalo dvanaest umetnika čiji su prispeli modeli bili izloženi u osnovnoj školi kod Saborne crkve, a za najbolji je proglašen rad Rudolfa Valdeca, kome je bila i poverena izrada spomenika.
Prvobitno planirano da spomenik bude svečano otkriven 1. septembra 1911. godine, usled odabira lokacije za njegovo postavljanje, ovaj dogadjaj se odigrao tri godine kasnije. Spomenik je svečano otkriven 27. maja 1914. godine na skveru ispred hotela „Srpska kruna“ (danas Biblioteka grada Beograda), kao pandan spomeniku Karadjordju, otkrivenom godinu dana ranije na kraju glavne kalemegdanske aleje, duž koje su bile postavljene biste mnogih znamenitih Srba. Na taj način je Dositej doveden u direktnu vezu sa vodjom Prvog srpskog ustanka. Skulptura je postavljena na visokom pravougaonom postamentu.
Bronzana figura Dositeja Obradovića prikazuje prvog srpskog prosvetitelja kao „heroja pera, koji putuje svetom u potrazi za znanjem“. Dositej je predstavljen u pokretu, sa šeširom, knjigama i štapom u ruci, dok su na donjem delu postamenta ispisane njegove reči: „Iduć’ uči, u vekove gleda!“.
Sve do kraja treće decenije 20. veka, spomenik se nalazio na prvobitnoj lokaciji, na skveru ispred hotela „Srpska kruna“, kada je, prilikom formiranja Akademskog parka na mestu nekadašnje Velike pijace, premešten u ovaj park kao pandan spomeniku posvećenom velikom srpskom naučniku Josifu Pančiću.
Spomenik Dositeju Obradoviću jedno je od najznačajnijih dela izvedeno u punoj plastici i najistaknutiji javni spomenik u okviru stvaralačkog opusa Rudolfa Valdeca. Predstavlja redak primer javnog spomenika u našoj sredini s početka 20. veka posvećen istaknutoj ličnosti iz nacionalne istorije izveden u vidu cele figure. Podizanjem ovog spomenika u prestonici srpski narod se odužio ovom velikom i istaknutom prosvetitelju. Spomenik Dositeju Obradoviću proglašen je za spomenik kulture 1967. godine.