93378147_2902334739809988_106283956491517952_n

Crkva Sv. Marka podignuta je na starom kultnom mestu. Prvobitna crkva sagradjena je tridesetih godina XIX veka, kao grobljanska crkva. Ova jednobrodna, skromno dekorisana crkva bez kubeta, srušena je u Drugom svetskom ratu. Nova crkva izvedena je po projektu arhitekata braće Petra i Branka Krstića koji su na konkursu dobili prvu nagradu. Uz monumentalni i pregledni prostor, konkursom je tražen stil starovizantijski, slobodan, ali najsličniji crkvi manastira Gračanice, zadužbini kralja Milutina iz 1315. godine, koja predstavlja vrhunsko dostignuće ne samo srpske srednjovekovne arhitekture već i vizantijske arhitekture petokupolnih crkava.

93425184_2902333923143403_120785200601890816_n

Zidanje Crkve Svetog Marka je započeto za vreme vladavine Aleksandra Prvog Karadjordjevića, a gradjenje je trajalo dugo i sa odlaganjima u periodu 1931–1939. godine. Oblikovana je u srpsko-vizantijskom stilu, koji čuva tradicije srpske sakralne srednjovekovne arhitekture. Kamen temeljac za novu crkvu postavljen je 8. maja 1931, kada je i osveštana (patrijarh Varnava), ali je zidanje nastavljeno tek jula 1932. godine. Krajem 1933. godine, crkva je već bila pokrivena, dok su njeno oblaganje i kamenarsko-klesarski radovi završeni tek 1938, zbog nove polemike o upotrebi odgovarajuće vrste kamena, mermera ili peščara. Godinu dana kasnije, spoljašnjost gradjevine je bila dovršena, ali je Drugi svetski rat prekinuo opremanje enterijera i doveo do stradanja i uklanjanja male Crkve Svetog Marka. Nakon saniranja oštećenja, velika crkva je nanovo osvećena 1948. godine.

93244131_2902334433143352_5403235146616799232_n

Crkva Svetog Marka je osnove razvijenog upisanog krsta i to dvostruko upisanog, vidljivog u svodovima, ima oltarsku apsidu i pet kupola. Na zapadu je priprata sa galerijom i visokim zvonikom. Glavna kupola je nad centralnim prostorom, a četiri manje kupole nisu postavljene u uglovima krakova upisanog krsta, kao na Gračanici, već nad bočnim prostorima medju arkadnim tremovima. Postavljene su kao završeci kula, tako da istočni par kupola stoji uz oltarski prostor, proskomidiju i djakonikon, a zapadne kupole uz zapadni travej crkve. Crkvu Svetog Marka obuhvataju četiri arkadna trema, dva ispred bočnih ulaza, sa severa i juga, a druga dva ugaona trema flankiraju glavni ulaz u gradjevinu, koji je formiran kroz zvonik i kojem se prilazi širokim stepeništem.

93481583_2902333243143471_304156376878284800_n

Fasade crkve su oživljene oblogom od dve vrste kamena: svetlog belovodskog peščara (Bele vode, Kruševac) i crvenog grzanskog kamena (Grze, Paraćin) – ali je obloga izvedena imitacijom srednjovekovnog načina zidanja opekom i kamenom, pri čemu je blok kamena uokviren opekama (cloisonne). Na bočnim fasadama crkve arhivoltama su pored jednodelnih istaknuti dvodelni i trodelni prozori – bifore i trifore. Dekoraciju, uz kontrastne boje kamena, čine i kolonete na kupolama i apsidi, kao i dvostruki zupčasti potkrovni venci od kamena. Kupole imaju kockasta postolja (tambur carré). U tremovima je prisutan još bogatiji kontrast crvenog i svetlooker kamena, a izdvajaju se stubovi sa impost-kapitelima, koji imaju plitke reljefe simbola jevandjelista.

93794821_2902335046476624_1042353034769727488_n

U rasporedu prostora, elementima elevacije i gradaciji masa arhitekti Petar i Branko Krstić su postigli inspiraciju Gračanicom, ali grandiozne dimenzije i proporcije bile su u skladu sa idejom o nameni ove crkve kao nove prestone crkve glavnog grada Kraljevine Jugoslavije, koja bi mogla da primi veliki broj ljudi prilikom priredjivanja svečanosti povodom državnih praznika.

93835521_2902335909809871_7200645235909591040_n

U opusu braće Krstić pretežno modernističkog koncepta, Crkva Svetog Marka u Beogradu je jedini realizovani sakralni objekat, izveden u tradicionalnoj arhitekturi.
Uz južni zid zapadnog traveja, sa desne strane ulazeći iz priprate, koji je prema srpskoj srednjovekovnoj tradiciji odredjen kao mesto za grob vladara, postavljena je šezdesetih godina HH veka mermerna grobnica cara Dušana (1308–1355), delo skulptora Dragomira Tadića, u koju su preneti posmrtni ostaci ovog srpskog vladara iz prizrenske zadužbine Svetih arhangela. Naspramno, sa severne strane, nalazi se grobnica patrijarha Germana. U kripti Crkve Svetog Marka sahranjeni su kralj Aleksandar i kraljica Draga Obrenović, istaknuti episkopi i prvi ktitor male crkve, trgovac Lazar Panča.

Zbog posebnih arhitektonskih i urbanističkih kvaliteta, Crkva Svetog Marka u Beogradu utvrdjena je za spomenik kulture 1975. godine.